บริหารสถานศึกษา? จุดขับเคลื่อนพัฒนาคุณธรรม
ผลจากโครงการวิจัยเรื่อง รูปแบบการสอนที่มีประสิทธิภาพในการพัฒนาผู้เรียนให้มีคุณธรรมจริยธรรม โดยศูนย์ส่งเสริมและพัฒนาพลังแผ่นดินเชิงคุณธรรม ซึ่งผมมีโอกาสเข้าไปเป็นที่ปรึกษาโครงการวิจัยเรื่องนี้ มีข้อค้นพบสำคัญในช่วงที่มีการประชุมแบบเน้นกลุ่มเป้าหมาย การสัมภาษณ์เชิงลึก และเทคนิคเดลฟาย กล่าวโดยสรุปได้ว่า การพัฒนารูปแบบการสอนคุณธรรมจริยธรรมให้เกิดผลนั้น มีหลายปัจจัยที่เกี่ยวข้อง มิได้มีเพียงปัจจัยด้านวิธีการสอนในชั้นเรียนเท่านั้น แต่ยังเกี่ยวข้องกับ การบริหารจัดการของผู้บริหารสถานศึกษา เนื่องด้วยการบริหารจัดการสถานศึกษาจะเกี่ยวข้องกับการกำหนดแนวทาง กลยุทธ์ รวมถึงการจัดสรรทรัพยากรเพื่อการสนับสนุนการสอนคุณธรรมจริยธรรม จึงมีบทบาทสำคัญในการพัฒนาผู้เรียนให้มีคุณธรรมจริยธรรม โดยมีแนวทางดังนี้
วางกลยุทธ์บริหารจัดการพัฒนางานคุณธรรม
ผู้บริหารสถานศึกษาควรกำหนด นโยบาย กลยุทธ์ และมาตรการพัฒนาการสอนคุณธรรมจริยธรรม โดยอยู่บนฐานการประยุกต์ใช้ทรัพยากรของสถานศึกษาและองค์กรในพื้นที่/ชุมชนอย่างคุ้มค่า การวิเคราะห์จุดแข็ง จุดอ่อน โอกาส และความเสี่ยงของสถานศึกษา เพื่อนำมาใช้ในการพัฒนารูปแบบการเรียนการสอนคุณธรรมจริยธรรม กำหนดปฏิทินเวลาการปฏิบัติงานช่วงเวลาต่าง ๆ ที่ชัดเจน เพื่อให้ครูและผู้เกี่ยวข้องสามารถปรับกระบวนทัศน์การทำงานของสถานศึกษา ให้เอื้อต่อการพัฒนารูปแบบการสอนคุณธรรมจริยธรรมที่มีประสิทธิภาพ เช่น การมีจุดเน้นที่ให้ความสำคัญพัฒนาคุณธรรม การเน้นวัดผลมากกว่าวัดกิจกรรม เน้นการทำงานที่มุ่งเน้นประสิทธิภาพ พัฒนาความสัมพันธ์เชิงสถาบันระหว่างองค์กรในพื้นที่/ชุมชน เช่น วัด แหล่งเรียนรู้ในชุมชน อาสาสมัครชุมชน ปราชญ์ชาวบ้าน นักจิตวิทยาเด็ก สำนักงานวัฒนธรรมจังหวัด สำนักงานพัฒนาสังคมและความมั่นคงของมนุษย์ ฯลฯ
ปฏิรูประบบสนับสนุนประสิทธิภาพงานสอนคุณธรรม ในประเด็นดังต่อไปนี้
จัดทำฐานข้อมูลวิเคราะห์ประเมินทรัพยากรสถานศึกษาและองค์กรในพื้นที่/ชุมชน เป็นระยะ และอย่างต่อเนื่อง เพื่อเป็นข้อมูลพื้นฐานให้ครูนำไปใช้ออกแบบและจัดการเรียนการสอนคุณธรรมจริยธรรม
จัดทำฐานข้อมูลวิเคราะห์ผู้เรียนรายบุคคล เพื่อเป็นข้อมูลพื้นฐานประกอบการสอนคุณธรรม ซึ่งข้อมูลที่เก็บจะเกี่ยวกับลักษณะนิสัย พฤติกรรม สภาพปัญหาครอบครัวปัญหาชีวิต ฯลฯ โดยหน้าที่หลักควรเป็นครูประจำชั้นในการเป็นผู้วิเคราะห์ มีระบบการบันทึก และการกระจายข้อมูลสู่ครูที่สอนในรายวิชาอื่น และส่งต่อข้อมูลไปสู่ระดับการศึกษาที่สูงขึ้น รวมถึงส่งต่อไปยังสถานศึกษาอื่นที่ผู้เรียนเข้าไปศึกษาต่อ
สนับสนุนด้านการวิเคราะห์ประเด็นท้าทายคุณธรรม โดยอาจจัดตั้งหน่วยวิเคราะห์ปัญหาคุณธรรมที่เป็นกระแสในสังคม-ชุมชน เช่น พนันบอล ยกพวกตีกัน ยาเสพติด การล่อลวงทางอินเทอร์เนต ฯลฯ โดยวิเคราะห์สถานการณ์ กระจายข้อมูลให้ครูเพื่อใช้สอนและหาแนวทางแก้ไข-ป้องกันได้ทันท่วงที อันเป็นการตอบสนองต่อความต้องการของชุมชนและสังคม อย่างไรก็ตามหน่วยวิเคราะห์นี้อาจเป็นการจัดตั้งในลักษณะที่ร่วมมือกับสถานศึกษาใกล้เคียง โดยดำเนินการกันเป็นกลุ่มได้
สนับสนุนองค์ความรู้ในการพัฒนาการสอนคุณธรรม สนับสนุนด้านข้อมูล องค์ความรู้ งานวิจัย เอกสารวิชาการที่มีคุณภาพ เกี่ยวกับการพัฒนารูปแบบการสอนที่มีประสิทธิภาพในการพัฒนาคุณธรรมจริยธรรมในผู้เรียน ซึ่งการสนับสนุนฐานข้อมูลนี้ อาจดำเนินการโดยสถานศึกษาเอง หรือเป็นการใช้ร่วมกับหน่วยงานอื่นที่มีการจัดทำขึ้นแล้วแบ่งกันใช้ เช่น สถานศึกษาอื่นใกล้เคียง เขตพื้นที่การศึกษา หรือกระทรวงศึกษาให้การสนับสนุน ฯลฯ
บริหารจัดการความรู้เพื่อพัฒนางานสอนคุณธรรม การบริหารจัดการความรู้ (knowledge management) เพื่อสนับสนุนงานข้อมูลและองค์ความรู้ด้านการสอนด้านคุณธรรมจริยธรรมแก่ครูและผู้เกี่ยวข้อง ทั้งด้านการรวบรวม ด้านระบบการจัดเก็บ ด้านการแลกเปลี่ยน และด้านกระจายองค์ความรู้ โดยสร้างช่องทาง และเงื่อนไขที่ทำให้เกิดการแลกเปลี่ยนข้อมูลและความรู้ระหว่างกันเกี่ยวกับการพัฒนางานสอนคุณธรรมจริยธรรม อันเป็นการกระจายและต่อยอด องค์ความรู้ร่วมกันภายในสถานศึกษา
จัดตั้งหน่วยเฉพาะกิจเพื่อให้คำปรึกษาด้านคุณธรรม ให้แก่ครูในการแก้ปัญหาและพัฒนากลุ่มเด็กที่เสี่ยงในการทำผิด โดยอาจเป็นการพัฒนาครูบางคนให้มีความรู้และทักษะในการเป็นที่ปรึกษาสำหรับผู้เรียนที่เป็นกลุ่มเสี่ยงในการทำผิดคุณธรรมจริยธรรม ให้มีหน้าที่เป็นที่ปรึกษาเชี่ยวชาญในเรื่องนี้โดยเฉพาะ หรืออาจเชิญผู้รู้หรือนักจิตวิทยาจากองค์กรภายนอกเข้าร่วม ซึ่งนับเป็นการใช้ทรัพยากรร่วมกันได้อย่างมีประสิทธิภาพและเกิดความเชี่ยวชาญมากขึ้น มิใช่ครูต่างคนต่างดำเนินการจะเสียทรัพยากรมาก เพราะการแก้ปัญหาเด็กมีปัญหาหรือเป็นกลุ่มเสี่ยงแต่ละบุคคลจะต้องใช้ทรัพยากรสูง
พัฒนาครูและบุคลากรในด้านคุณธรรม
จัดกิจกรรมพัฒนาครูให้มีความรู้ ความเข้าใจ ทัศนคติที่ดี และทักษะด้านการจัดการเรียนการสอนคุณธรรมจริยธรรม ให้ความสำคัญและเอาจริงเอาจังในการประเมินคุณธรรมจริยธรรมของครูและผู้บริหารสถานศึกษาอย่างต่อเนื่อง ด้วยการประเมินจากคนหลากหลายกลุ่ม เช่น ผู้บริหาร ครู นักเรียน ผู้ปกครอง คณะกรรมการสถานศึกษา ฯลฯ และจัดทำดัชนีชี้วัดด้านประสิทธิภาพการสอนคุณธรรมจริยธรรมของครูผู้สอน นอกจากนี้ ผู้บริหารสถานศึกษาควรร่วมกำหนดแผนการสอน กระจายความรับผิดชอบ และปรึกษาหารือร่วมกันกับกลุ่มครูผู้สอนในแต่ละวิชา ในแต่ละช่วงชั้น เพื่อบูรณาการการสอนคุณธรรมจริยธรรมเข้าสู่ช่วงชั้นและวิชาต่าง ๆ
บริหารกิจกรรมสำหรับผู้เรียนอย่างเป็นระบบ
โดยวิเคราะห์ความต้องการกิจกรรมในการพัฒนาคุณธรรมจริยธรรมสำหรับผู้เรียน โดยวิเคราะห์จากกลุ่มผู้เรียน ผู้ปกครอง และคนในชุมชน เพื่อจัดกิจกรรมได้สอดคล้องตามความสนใจ ความต้องการ และสภาพปัญหาคุณธรรมจริยธรรมที่เกิดขึ้น การจัดกิจกรรม/โครงงานที่มีส่วนพัฒนาคุณธรรมจริยธรรมทั้งทางตรงและทางอ้อมที่หลากหลาย เพื่อผู้เรียนจะได้รับการพัฒนาได้ตามศักยภาพ ความถนัด และความสนใจ เพื่อใช้เสริมการเรียนการสอนในชั้นเรียน โดยเป็นกิจกรรมที่มุ่งใช้ทรัพยากรที่มีในสถานศึกษาหรือชุมชนอย่างคุ้มค่า รวมถึงการจัดกิจกรรมเสริมช่วงปิดภาคเรียน เช่น ค่ายอาสาสมัครต่าง ๆ ค่ายคุณธรรม กิจกรรมสิ่งประดิษฐ์เพื่อพัฒนาชุมชน ฯลฯ เพื่อใช้เวลาว่างพัฒนาตนเองและเกิดประโยชน์แก่ชุมชน โดยใช้ทรัพยากรในสถานศึกษาและชุมชนที่มีอยู่ให้เกิดประโยชน์อย่างคุ้มค่า
ดังนั้นจึงถึงเวลาแล้วที่การพัฒนารูปแบบการสอนคุณธรรมจริยธรรม จะต้องคำนึงถึงปัจจัยด้านการบริหารสถานศึกษาเป็นจุดเริ่มต้นที่สำคัญ เพราะการบริหารจัดการสถานศึกษาจะเป็นกลไกสำคัญในการกำหนดทิศทาง กลยุทธ์ การพัฒนาครู รวมถึงการจัดสรรทรัพยากรในการพัฒนาผู้เรียนให้มีคุณธรรมจริยธรรม อันจะทำให้การพัฒนาการสอนคุณธรรมจริยธรรมมีโอกาสสำเร็จได้
เผยแพร่:
การศึกษาวันนี้
เมื่อ:
2007-09-06